جا نرفتن دنده خودرو یکی از مشکلاتی است که موجب آسیب های جبران ناپذیر به سرنشینان یک خودرو می شود.

علت بد جا رفتن دنده می‌ تواند ناشی از دلایلی مانند کاهش سطح واسکازین گیربکس، خرابی سنسور الکترونیکی، اختلال در عملکرد دنده‌ ها، استهلاک سیستم کلاچ و … باشد. برخی از این موارد با یک سرویس دوره ای حل شده و خیلی جدی نیست. در این مقاله با دلایل جا نرفتن دنده آشنا می شویم. با ما همراه باشید. 

وظیفه جعبه دنده چیست؟

جعبه دنده یا گیربکس از بخش‌ های مهم خودرو به شمار می رود. به صورتی که خیلی از افراد آن را با موتور در یک سطح می بینند. گیربکس در خودرو باعث می شود تا امکان رانندگی با دورها و گشتاورهای مختلف وجود داشته باشد. با توجه به اینکه توان و گشتاور پیشرانه در دوره های مختلف، متفاوت می باشد. در گیربکس از مجموعه چرخ دنده با نسبت های مختلف استفاده می شود تا در نهایت حرکت پیشرانه با سرعت و قدرت مناسبی به چرخ منتقل شود.

نحوه ی کار کردن جعبه دنده

دنده‌ ها از کم به زیاد قرار می ‌گیرند و از نسبت سنگین‌ تر به سبک ‌تر هستند. دنده‌ های پایین تر ضریب بزرگ تری دارند و قدرت و گشتاور پیشرانه را افزایش می‌ دهند. در صورتی که دنده های بالاتر سبک تر هستند و ضریب کوچک تری دارند و قدرت کمتری را روی چرخ‌ ها منتقل می‌ کنند. از دسته دنده برای انتخاب دنده‌ ها توسط راننده و از ماهک و غلاف کشویی برای درگیر‌شدن دنده‌ ها داخل خود گیربکس استفاده می شود. بین هر دو دنده یک ماهک، کشویی و غلاف مستقل وجود دارد. با حرکت دست از طریق یک میله که به ماهک متصل شده، غلاف و مجموعه کشویی حرکت کرده و دنده ‌ها با سرعت یکسان با یکدیگر درگیر می‌ شوند. در نتیجه استهلاک مجموعه پایین می آید. به همین دلیل خرابی هر کدام از این بخش ها می‌ تواند رانندگی را خطرناک و آزاردهنده کند.

منظور از بد جا افتادن دنده چیست؟

عملکرد مطلوب سیستم انتقال قدرت به موارد زیادی وابسته است که نقص در هر کدام از آن ‌ها می‌ تواند مشکل یا مشکلات متعددی را به‌ وجود بیاورد. یکی از مشکلاتی که در سیستم انتقال قدرت به وجود می آید، جا نرفتن دنده خودرو و یا بد جا افتادن آن می باشد. در این شرایط دنده در همه شماره ها یا در یک شماره خاصی به سختی و با یک صدای بدی سرجای خود قرار می گیرد.  بد جا رفتن دنده ها می تواند هم دلیل فنی و هم دلیل عملکردی داشته باشد. به عبارت ساده تر، این مشکل می تواند هم به علت اشتباه راننده ایجاد شود و هم به دلیل وجود یک سری مشکلات در قسمت فنی خودرو پیش آید.

چرا دنده خودرو جا نمی افتد؟

جا نرفتن دنده خودرو در اثر علت‌ های مختلفی رخ می دهد که عبارتند از:

1.    مشکلات مربوط به کلاچ
یکی از شایع ترین علت های جا نرفتن دنده خودرو، استهلاک کلاچ و سیستم آن است. در صورتی که دیسک و کلاچ شل یا معیوب شده باشند، دیسک تمام شود یا میل ماهک دچار آسیب و خرابی شده باشد، موجب بد جا رفتن دنده و یا جا نرفتن دنده خواهند شد. برای رفع این مشکل، اگر صفحه کلاچ آسیب دیده باشد باید آن را تعویض کنید و در صورت نیاز نیز باید نسبت به تعویض دیسک اقدام نمایید. اگر ماهک دچار آسیب شده باشد باید آن را تعمیر یا تعوض کنید. توصیه می ‌کنیم درست کردن آسیب میل ماهک خودرو را به یک تعمیرکار خودروی حرفه‌ ای بسپارید.

2.    عملکرد نادرست دنده ها
عامل دیگر جا نرفتن دنده ها، اختلال در عملکرد آن ها می باشد. به ابن صورت که ممکن است تنظیم چرخ دنده ها به هم خورده باشد. اگر هنگام تغییر و جابجایی دنده‌ ها صدای عجیبی می‌ شنوید مشکل از قرار گرفتن اشتباه دنده‌ ها روی هم می باشد. در کل بهتر است هنگام رانندگی و تعویض دنده‌ ها به صدای جا رفتن آن به دقت گوش دهید. چنانچه صدای متفاوت و عجیبی شنیدید از رفتن به تعمیرگاه غافل نشوید. اگر بعد از جا رفتن دنده ماشین، دوباره به حالت خلاص برگشت احتمال دارد که غلاف کشویی و یا دنده شما دچار ساییدگی شده باشد. همچنین امکان دارد بلبرینگ‌ ها و بوش‌ های داخلی دچار خرابی شده‌ باشند.

3.    وجود مشکل در اهرم تعویض دنده
خرابی اهرم تعویض دنده نیز می تواند باعث بد جا رفتن دنده ها در هنگام تعویض دنده باشد. چرب شدن بخش اتصال اهرم به گیربکس، شکستگی در بخش اتصال و یا در آمدن اهرم از جای خود از جمله دلایلی است که باعث می شود تا در هنگام تعویض دنده ها با مشکل روبر شویم و به راحتی نتوانیم خودرو را به دنده مورد نظر خود ببریم.

4.    کاهش سطح و نامناسب بودن روغن واسکازین جعبه دنده
این مورد را قبل از همه موارد چک کنید. ممکن است سطح واسکازین گیربکس خودرو به هر دلیلی پایین آمده و سیستم انتقال را با مشکل روبرو کرده باشد‌. مثلا ممکن است از جایی نشتی داشته باشید که باید خیلی سریع جلوی آن را بگیرید. در این موقعیت بهتر است گیربکس را بررسی و سطح واسکازین را چک کنید. اگر کیفیت واسکازینی که استفاده کرده ‌اید نیز پایین باشد می‌ تواند مشکل‌ ساز شود. برای همین از واسکازین‌ های برندهای غیر اصل استفاده نکنید. اگر کارکرد خودروی شما نیز بالا می باشد بهتر است آن را عوض کنید. زیرا ممکن است کثیف و غیرقابل استفاده شده باشد. برای این کار نوار گیربکس را بیرون بکشید و آن را تمیز نمایید. دقت کنید که بوی روغن سوخته ندهد و رنگ آن قهوه ‌ای نشده باشد.

• روغن واسکازین گیربکس چیست؟
  واسکازین یا روغن جعبه‌ دنده روانسازی است که برای روان ‌کاری قطعات متحرک موجود در جعبه‌ دنده یا گیربکس، دیفرانسیل و جعبه ‌فرمان خودرو استفاده می گردد. این روانساز دارای گرانروی ناچیز (حتی در دماهای پایین) بوده و با فلزات موجود در جعبه‌ دنده (فولاد و آلیاژهای مس) سازگاری کافی دارد. واسکازین اولین چیزی است که باید چک کنید. زیرا کمبود آن تاثیر مخربی روی سیستم انتقال دارد و عملکرد آن را دچار مشکل می کند. پس حواستان به واسکازین گیربکس باشد.

5.    نقص سنسور الکترونیکی
معمولا در ماشین های پیشرفته و به اصطلاح مدل بالا، انتقال قدرت توسط سیستم های رایانه ای پیشرفته کنترل می شود. اگر ابن سیستم با مشکل روبرو شود می تواند در عملکرد دنده نیز اختلال ایجاد کند. متاسفانه برای برطرف کردن این مشکل کاری از دست شما ساخته نیست و باید به تعمیرگاه‌ هایی که ابزار تشخیص پیشرفته دارند، مراجعه کنید.

6.    اشتباهات رانندگی
اگر به شکل مداوم رانندگی می‌ کنید، حتما برای شما هم پیش ‌آمده که هنگام رانندگی فراموش کرده‌ اید کلاچ را به طور کامل بگیرید. در این شرایط دنده ماشین جا نمی ‌رود و صدایی از آن می‌ آید. این مورد به دلیل عدم استفاده درست و نگرفتن کامل کلاچ اتفاق می‌ افتد. یادتان باشد در هنگام شروع به حرکت و دنده یک نیازی نیست دور موتور بالای ۳ هزار برود. مهم‌ تر از همه اینکه در سربالایی‌ ها ماشین را با کلاچ کنترل نکنید و از ترمز دستی کمک بگیرید تا عمر صفحه کلاچ و گیربکس بیشتر شود. همچنین از صرف هزینه‌ های بالای تعویض و تعمیر معاف شوید.

7.    ماهک های دنده
ماهک های دنده از جمله قطعاتی هستند که در گیربکس قرار گرفته اند و وظیفه جابجایی کشویی دنده ها را دارند. عملکرد نادرست آن باعث جا نرفتن دنده خودرو می شود. در واقع با حرکت ماهک، کشویی ها نیز حرکت می کنند و وضعیت دنده را به طوری که راننده می خواهد قرار می دهند. در صورتی که ماهک‌ ها و یا هلالی آن ها دچار شکستگی، خوردگی یا ساییدگی شوند، دنده‌ ها به خوبی سر جای خود قرار نمی‌ گیرند و راننده در زمان تعویض دنده به مشکل بر می خورد.

8.    سیم کلاچ
سیم کلاچ یکی دیگر از قسمت هایی است که هر گونه ایجاد مشکل در آن باعث ایجاد ناهنجاری در سیستم انتقال قدرت خودرو می شود. سیم کلاچ اگر دارای تابیدگی، خشکی و سفتی شود، در هنگام تعویض دنده ها به مشکل برخورد خواهیم نمود. در این شرایط اگر سیم کلاچ از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست باید آن را تعویض کرد و یک بار دیگر سیم کلاچ را رگلاژ نمود. با تنظیم دوباره سیم کلاچ می توان تا حد زیادی مشکل خشکی و سفتی کلاچ و در نتیجه بد جا رفتن دنده ها را حل کرد.

9.    خوردگی دنده برنجی ‌ها
دنده برنجی ‌ها قطعاتی هستند که داخل گیربکس قرار می ‌گیرند و اگر دچار آسیب شوند در زمان تعویض دنده مخصوصا دنده‌ های خاص، راننده به مشکل برخورد می کند. برای بررسی دنده برنجی‌ ها، گیربکس باید به طور کامل باز گردد. وقتی که دنده برنجی‌ ها یا کشویی‌ ها خراب می شوند باعث جا نرفتن دنده خودرو می گردند که با صدایی خاص هم مشخص هستند. دقت کنید که اگر مشکل فقط در یک دنده خاص وجود داشته باشد به احتمال خیلی زیاد دنده‌ های برنجی مربوط به همان شماره دچار مشکل شده‌ اند.

10.    فرسودگی فلایول
فلایول یکی دیگر از قطعاتی است که در زمان تعویض دنده در خودرو مورد استفاده قرار می‌ گیرد و برای تعویض درست دنده مهم می باشد. اگر این قطعه دچار ساییدگی، شکستگی و یا هر مشکلی شود نمی تواند در درست جا افتادن دنده به خوبی عمل کند.

رفع جا نخوردن دنده خوردن

• بررسی سنسور تعویض دنده: زیر پدال ترمز بسیهری از خودروها یک دکمه حسگر وجود دارد که قبل از استفاده از سیستم تعویض دنده فعال می شود. اما ممکن است در برخی از مواقع این دکمه گیر کند و باعث جا نرفتن و گیر کردن دنده گردد و به راننده اجازه ی تعویض دنده را ندهد. در مواقع حساس و ضروری می توانید با مقداری روغن کاری و اسپری کردن مقداری روغن این مشکل را رفع کنید. البته از روغن هایی که برای تمیز کردن فلز و نفوذ در فضاهای فوق العاده تنگ و ذره بینی استفاده می شود، کمک بگیرید. توجه داشته باشید که این یک کار موقتی برای رفع مشکل است و برای رفع دائمی مشکل می توانید دکمه را تعویض کنید.

• تعویض فیوز دنده: فیوزهایی که متعلق به سیستم کنترل هستند ممکن است سوخته باشند و به همین دلیل باعث نقص در گیربکس اتوماتیک شده باشند. شما به راحتی می توانید با مراجعه به دفتر راهنمای خودروی خود نوع فیوز را متوجه شده و آن را تهیه کرده و تعویض کنید. فیوزها هزینه ی زیادی ندارند و در بیشتر مواقع می توانید بدون مراجعه به مکانیک مشکل را برطرف نمایید.
• هل دادن خودرو: زمانی که خودرو را در سراشیبی پارک می کنید ممکن است با این مشکل مواجه شوید. هنگامی که در هنگام پارک خودرو در سرازیری، اتومبیل کمی به عقب حرکت کرد و سپس شما ترمز کردید، احتمال آن وجود دارد که ترمز در این حالت گیر کند. با هل دادن خودرو به میزان کمی می توانید این مشکل را برطرف کنید.

سخن پایانی

جا نرفتن دنده خودرو از جمله مشکلاتی است که به دلایل مختلفی به وجود می آید. باید ابتدا علائم بد جا رفتن دنده یا جا نرفتن دنده ماشین را بدانید که  بتوانید برای یافتن علت آن اقدام کنید و آن را برطرف سازید. هنگامی که دنده خودرو بد جا می‌ افتد معمولا صدایی غیر منتظره‌ از گیربکس خودرو خارج می‌ شود. یکی از علل ایجاد این مشکل عدم فشار دادن کامل پدال کلاچ توسط راننده است که معمولا با صدایی مانند قرچ همراه می باشد. همچنین پایین بودن سطح روغن واسکازین گیربکس این مشکل را برای خودرو بوجود می‌ آورد. ممکن است اهرم دنده خراب باشد. در این حالت نیز دنده بد جا می‌ افتد و با صدایی نیز همراه است. تمام شدن دیسک صفحه کلاچ یکی دیگر از علت های جا نرفتن دنده خودرو می باشد. در این حالت نیز صفحه کلاچ به سختی درگیر می‌ شود و دنده به سختی جا می‌ افتد. علاوه بر این روغنی یا چرب شدن صفحه کلاچ نیز موجب این عامل است. صفحه سلکتور وظیفه جابجایی دنده را بر عهده دارد. ایجاد اختلال در صفحه، شکستگی و روغنی شدن آن از عوامل دیگر بروز جا نرفتن دنده هستند. بهترین اقدام در زمان مشکلات مربوط به دنده این است که خودرو را به تعمیرگاه ماشین های چینی نشان دهید و از تخصص او کمک بگیرید.