بیش فعالی کودکان و روش های درمان آن ، جوامع وقتی متعادل و سالم هستند که افراد آن ها از سلامت روان برخوردار باشند. در این میان توجه به کودکان که نسل آینده جامعه هستند، بسیار مهم می باشد. سال ها پیش جرج استیل علائم خاصی را در برخی از کودکان مشاهده کرد. نوعی اختلال رفتاری در این کودکان وجود داشت.

از آن زمان به این نوع مشکلات در کودکان اختلال عملکرد مغزی جزئی می گفتند. سال ها بعد در حدود سال 1980 میلادی پس از بررسی های بسیار این اختلال را اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه نام نهادند.
امروزه رایج ترین اختلال در مراجعان به مراکز روان پزشکی کودکان، اختلال بیش فعالی است. این رفتارها و مشکلات کودکان چنان اهمیت دارد که در صورت عدم توجه سرانجام ناخوشایندی به همراه خواهد داشت.

بیش فعالی چیست؟

در این مقاله می خواهیم اطلاعاتی را در مورد اختلال بیش فعالی کودکان در اختیار شما قرار دهیم. کودکی را در سن 7 سالگی مشاهده می کنید که ناآرام بوده و نمی تواند یک جا بنشیند. اطرافیان و حتی هم کلاس هایش از رفتارهای او کلافه شده اند. این کودک در کلاس و هر محیطی که قرار می گیرد، نمی تواند یکجا بنشیند. دائماً در حال رفت و آمد می باشد. در کلاس درس با هم کلاسی هایش دائم در حال صحبت است. اگر مجبور شود در جایی ثابت بماند، مرتباً با وسایل کلنجار می رود و رفتارهایی از این قبیل دارد. این رفتار نوعی اختلال است که به آن بیش فعالی می گویند. به عبارت دیگر بیش فعالی به معنی جنب و جوش های زیاد و پر تحرکی است. منظور از این مشکل، اختلال عدم پایداری در تمرکز و توجه می باشد. معمولاً این رفتارها بیشتر در خانه و مدرسه به چشم می خورند. بیش فعالی اختلالی رفتاری و عصب زیستی شناختی است که با سطح های نامناسبی از بی توجهی، تکانشگری و بیش فعالی نمایان می شود. این مشکل یک اختلال عصب تحولی و زیست شیمیایی مزمن بوده که به عدم توانایی در کنترل، تنظیم و پایداری رفتار در تکالیف اشاره می کند. به زبان ساده تر بگوییم بیش فعالی یک اختلال مبتنی بر مغز است. این اختلال ضعف در خود کنترلی و خود مدیریتی را به همراه می آورد.

انواع بیش فعالی در کودکان

انواع اختلال های کم توجهی و بیش فعالی در کودکان به سه شکل مختلف قابل بیان می باشند. نوع اول مربوط به کودکان کم توجه و بیش فعال از نوع بی توجهی غالب است. در این کودکان حواس پرتی، ضعف در تمرکز و مهارت های برنامه ریزی دیده می شود. نوع دوم کودکان بیش فعال از نوع بیش فعالی – تکانشگری غالب هستند. برخی از رفتارهای این گروه شامل قطع کردن حرف و ریسک کردن می شوند. نوع سوم، بیش فعالی ترکیبی می باشد. در این گروه، ترکیبی از علائم دو دسته قبل مشاهده می شود. البته علاوه بر این سه دسته یک گروه دیگر هم وجود دارد. این گروه چهارم که بسیار هم شایع است با عنوان کودکان بی قرار و ناآرام خوانده می شود.

مهم ترین علائم بیش فعالی

کودکانی که اختلال بیش فعالی دارند، اکثر اوقات بی قرار، ناآرام و پر تحرک هستند. تحمل این کودکان برای اطرافیانشان اغلب بسیار سخت و طاقت فرساست. تشخیص دقیق و درست این اختلال بسیار حساس و مهم است. براساس نظر متخصصان ویژگی اصلی اختلال بیش فعالی الگوی مستمر بیش فعالی – تکانشگری یا بی توجهی می باشد که دائم در حال تکرار است و با الگوی رفتاری کودکان همان سن مغایرت دارد. معمولاً شروع این اختلال پیش از سن 7 سالگی است. کودکانی که با این مشکل مواجه هستند به جزئیات توجه ندارند. به همین علت ممکن است در تکالیف مدرسه به مشکل برخورد کنند. تکالیف و کارهای این نوع کودکان اغلب آشفته و درهم برهم است. کودکان دارای اختلال بیش فعالی اغلب در حال وول خوردن، تکان دادن بیش از اندازه ی دست و پا و حتی حرکت دائم در زمان نشستن هستند. آن ها بیش از اندازه از روی صندلی بلند می شوند و برایشان ثابت ماندن سخت است. این دسته از کودکان اکثر اوقات، در حال دویدن و پریدن هستند. همچنین این کودکان بسیار پر حرف بوده و در بازی ها و فعالیت های گروهی که نیاز به نشستن در یک جا دارد، به مشکل بر می خورند.

درمان بیش فعالی کودکان

پس از تشخیص وجود علائم این اختلال در هر کودک باید به متخصص مراجعه کرد. برای این مشکل هم مانند سایر اختلالات درمان وجود دارد. درمان می تواند دارویی یا غیر دارویی انجام شود. برای درمان هایی که نیاز به استفاده از دارو ندارند، آموزش خانواده مطرح می شود. در این موارد آموزش هایی در مورد رفتار کودک، حضور فعال وی در مدرسه، مدیریت و برنامه ریزی آموزشی و درمان های شناختی رفتاری نیاز است. برای خود کودک هم مهارت های اجتماعی، حل مسئله، اعتماد به نفس و مهار احساسات آموزش داده می شود.
در روش دوم که درمان با دارو است از داروهای محرک استفاده می شود. برخی از این داروها متیل فنیدیت، آمفتامین و دکستر هستند. این نوع داروها عملکرد دستگاه عصبی را تحت تاثیر قرار می دهند. این درمان طوری انجام می شود که حالت تعادل طبیعی در ترکیبات شیمیایی ناقل های عصبی مغز برقرار شود. توجه داشته باشید که داروهای محرک کاملاً با داروهای آرام بخش متفاوت هستند. گاهی ممکن است متخصص از داروهای ضد افسردگی نیز برای درمان این اختلال استفاده کند. بیش از 70 درصد کودکان بیش فعال به این محرک های دارویی پاسخ می دهند. البته به دلیل اثر کوتاه مدت این داروها روزانه چند نوبت باید استفاده شوند. بررسی ها نشان می دهد که درمان های دارویی و غیر دارویی همزمان با هم تاثیر بیشتری خواهند داشت. درمان های دارویی بیشترین تاثیر را روی علائم اصلی مثل کم تمرکزی، پر تحرکی و تکانشگری دارند. در صورتی که درمان های غیر دارویی روی این علائم اثر بسیار کمی می گذارند. برعکس این موضوع قسمت مربوط به رفتارهای کودک است. درمان های غیر دارویی بسیار بر رفتارهای کودک اثرگذارند. در حالی که درمان های دارویی این اثر را ندارند. به طور کلی بهتر است بدانید بیش فعالی، اغلب تا دوره ی نوجوانی همراه کودک می ماند. در این دوره علائم این اختلال به مرور از بین می روند. اولین علامتی که در نوجوانی بهبود پیدا می کند، پرتحرکی می باشد.

اگر بیش فعالی درمان نشود

توجه داشته باشید در صورتی که به این اختلال به موقع و در حد نیاز توجه نشود، آثار زیان باری خواهد داشت. در صورت عدم توجه کودک دچار مشکلات تحصیلی و شخصیتی می شود. به مرور اختلال شخصیت ضد اجتماعی، مصرف سیگار، عدم ثبات شغلی، کاهش اعتماد به نفس و عوارضی این چنینی پیش می آید.

سخن پایانی

در پایان یادآور می شویم اگر علائمی از بیش فعالی در کودک خود مشاهده کردید، نگران نباشید. امروزه این اختلال در کودکان زیادی مشاهده می شود. این اختلال قابل کنترل و درمان است. فقط کافی است که به محض تشخیص این مشکل به روانپزشک مراجعه کنید. تشخیص به موقع در درمان مناسب تاثیر زیادی خواهد داشت.