انواع و ارکان اصلی چک ، چک به عنوان مهمترین سند تجاری نقش مهمی در نظام اقتصادی هر کشور ایفا می کند. چک، یکی از بهترین ابزارهایی می باشد که برای پرداخت وجه مورد استفاده افراد قرار می گیرد. همچنین دارای اعتبار است. چک کاغذی به دلیل هزینه بالا و ریسک ذاتی که در خود دارد، همواره یکی

از گزینه هایی بوده که برای حذف و جایگزین کردن آن با راهکارهای جدید تلاش های بسیاری شده است. بسیاری از کشورها در سال های اخیر تلاش کرده اند تا حضور پررنگ چک های کاغذی در اقتصاد را کمتر کنند. تا پایان این مقاله با ما همراه باشید تا با انواع و ارکان اصلی چک آشنا شوید.

چک چیست؟

چک سندی تجاری می باشد که در یک برگه مخصوص نوشته شده و به جای پول نقد، مورد استفاده قرار می ‌گیرد. البته توجه داشته باشید که مطابق با میزان سرمایه ‌ای که در حساب بانکی خود دارید، چک صادر کنید. در غیر این صورت، دچار مشکل در پرداخت مبالغ چک خواهید شد. طبق قانون، چک سندی است که فرد صادرکننده چک با استفاده از آن، به محال علیه (به معنای محلی که در آن پول قرار دارد، مانند بانک)، دستور می ‌دهد تا مبلغی که روی چک نوشته شده را به دارنده چک پرداخت کنند.

انواع چک

چک بانکی انواع مختلفی دارد. با استفاده از انواع چک ها مانند چک عادی، مسافرتی و رمز دار، افراد می توانند مبادلات مالی خود را انجام دهند. در ادامه به انواع چک به طور کامل می پردازیم.

• چک عادی

چک عادی، چکی می باشد که در هنگام باز کردن حساب جاری در بانک، با تقاضای کتبی مشتری در اختیار او قرار داده می‌ شود. این نوع چک رایج ترین نوع استفاده شده آن در ایران می باشد. با استفاده از آن، شخص اجازه می دهد تا مبلغ نوشته شدهدر چک از حسابش برداشت شده یا به حساب فرد دیگری منتقل شود. فرد صادرکننده چک با استفاده از این قابلیت، مبلغی از حساب جاری خود را در وجه حامل یا شخص گیرنده صادر می‌ کند. برای نقد کردن این چک‌ ها باید به یکی از شعب بانکی که چک را صادر کرده، مراجعه کنید. برای مثال اگر چک صادر شده از طرف بانک ملی باشد، برای نقد کردن آن باید به یکی از شعب بانک ملی مراجعه نمایید. توجه کنید که در این نوع چک اگر موجودی حساب شخص صاحب چک کافی نباشد، قادر به گرفتن پول خود نخواهید بود. زیرا این نوع از چک ها، اعتبار پرداختی خاصی ندارند. تنها به اعتبار صاحب حساب، می توان به آنها، اطمینان کرد و باید اقدام به ثبت آن، در سامانه صیاد نمود.

• چک تایید شده

طبق قانون صدور چک، چک تاییده شده عبارت است از: چکی که اشخاص عهده بانک‌ها، به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه، پرداخت وجه آن تایید می‌ شود. بنابراین می ‌توان گفت، تفاوت این نوع چک با چک عادی در این است که در چک‌ های تایید شده، تضمین پرداخت بیشتری وجود دارد و درواقع به دارنده چک اطمینان داده می‌ شود که مبلغ چک حتما نقد خواهد شد.
داشتن این چک به این معنا است که اگر شخص صادرکننده چک، قادر به پرداخت مبلغ مندرج نباشد، بانک آن را پرداخت خواهد کرد. برای صدور این نوع چک، بعد از اینکه صاحب حساب چکی را در وجه شخص دیگری نوشت، بانک این مبلغ را از حساب او کسر می کند. در واقع این مبلغ در حساب شخص، مسدود خواهد شد. این کار باعث می ‌شود تا چک تایید شده، تضمین بیشتری نسبت به چک عادی داشته باشد. زیرا در این نوع چک، بانک تایید می ‌کند که به مقدار مندرج در چک، شخص وجه نقد در حساب خود دارد.

• چک تضمین شده یا بانکی

یکی دیگر از انواع چک است که به تقاضای مشتری، توسط بانک صادر می شود و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می گردد. این چک، در وجه خود بانک صادر کننده و یا یکی از شعب همان بانک خواهد بود. مزیت این چک، تضمین پرداخت وجه، توسط بانک می باشد. به این صورت که حتی اگر در حساب فرد صادرکننده چک، مبلغ کافی موجود نباشد، این امکان وجود دارد که چک در تمام شعبه‌ های بانک صادرکننده نقد شود. این نوع چک ‌ها مسدود یا توقیف نمی ‌شوند. حتی در صورت فوت صادرکننده چک، باز هم این نوع چک اعتبار داشته و قابل وصول است.
تفاوت مهم چک تضمین شده با تایید شده در این است که در چک تضمین شده، صادرکننده چک خود بانک می باشد. اما در چک‌ های تایید شده، شخص صاحب حساب صادرکننده چک خواهد بود.

• چک رمز دار یا بین بانکی

یکی دیگر از انواع چک، چک بین بانکی است. در واقع چکی می باشد که به تقاضای مشتری توسط بانک، برای یکی از بانک های دیگر در سطح کشور، صادر می شود. در این نوع چک امکان وصول پول نقد وجود ندارد. بلکه بانک صادرکننده، پول را به حساب شخص مورد نظر در بانکی دیگر منتقل خواهد کرد. صدور این چک در وجه حامل ممنوع بوده و تنها کافی است به بانکی که در آن حساب دارید مراجعه کنید تا چک بانکی شما توسط بانک عامل صادر شود. از این نوع چک معمولا برای خریدها و معاملات بزرگ استفاده می ‌شود و نسبت به چک عادی مزایای بیشتری دارد چک بین بانکی همراه با رمز صادر می شود.

• چک مسافرتی

چک مسافرتی را با تراول چک می شناسند. در واقع، چکی می باشد که توسط بانک، صادر می شود و مبلغ چک، بر روی آن درج شده است .مسافرانی که می‌ خواهند به خارج از کشور سفر کنند، از آن استفاده می‌ کنند. استفاده از این نوع چک، جایگزین بسیار مناسبی برای پول نقد است. این نوع چک در تمام شعب بانک صادرکننده قابل پرداخت می باشد. برای استفاده از این چک فرد باید امضای دیگری در بالای چک بزند تا بتواند از آن استفاده کند. این امضا باید در حضور بانک انجام شود تا بانک بتواند آن را با امضای اول فرد تطابق دهد. تنها در صورتی که امضا تایید شود آن مبلغ توسط بانک پرداخت خواهد شد.

• چک سفید امضا

چک سفید امضا، چکی است که توسط صادرکننده، امضا شده است. اما نام دارنده، تاریخ چک و سایر موارد، در آن قید نشده است.

• چک مدت دار

چک مدت دار یا وعده دار، چکی است که امروز، برای مدتی بعد صادر شود و تاریخ صدور و سررسید آن متفاوت باشد.

ارکان اصلی چک

چک، ارکانی دارد که شامل صادر کننده، دارنده چک و محال علیه یا بانک می باشد. وجود این 3 رکن ضروری بوده و در صورت عدم وجود آنها نمی توان این سند را چک دانست.

1- صادر کننده چک

صادر کننده در واقع همان صاحب حساب بوده و در هنگام صدور چک موارد مندرج روی چک را تکمیل کرده و امضا می کند.

2- دارنده چک

دارنده چک، فردی است که چک برای او صادر شده است. یعنی چک می تواند در وجه یک شخص معین صادر شود. البته هر فردی که چک با وراثت و یا پشت نویسی به دست او رسیده است، نیز دارنده ی چک به حساب می آید. بر اساس قوانین، تنها فردی که دارنده ی چک می باشد، می تواند بر علیه چک برگشتی شکایت کیفری نماید.
بر اساس قانون صدور چک، دارنده ی چک کسی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه کرده و برای برگشت زدن آن، گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت نموده است. از همین رو باید دقت نمایید، در صورتی که چک به نام فردی صادر شده است و فرد دیگری به جای او و با عنوان نماینده به بانک مراجعه می کند، حتما باید در پشت چک قید شود که فرد مورد نظر نماینده ی او جهت برگشت زدن چک می باشد. همین طور باید اضافه کنیم که صدور چک در وجه حامل ممنوع بوده و تنها به شخصی که به نام او پشت نویسی شده است، پرداخت می شود.

3- محال علیه

بر اساس اسناد تجاری، مُحل به پول گفته شده و چک بی محل به معنای آن است که در حساب صادرکننده آن، پولی وجود ندارد. محال علیه در چک نیز به معنی بانک و یا هر موسسه مالی اعتباری می باشد که وجه چک را پرداخت می کند. بدین ترتیب صادرکننده چک از محال علیه تقاضا می کند تا مبلغ مندرج در چک به دارنده آن پرداخت شود.

مشخصات چک‌های جدید

طبق قانون جدید چک، چک‌های جدیدی با هدف اعتباربخشی به چک صادر شده‌ اند. مشخصات چک ‌های جدید صادر شده به شرح زیر است:
- ظاهر این چک‌ ها بنفش رنگ است.
- در چک ‌های جدید، شناسه یکتای 16 رقمی در سمت چپ و بالای هر برگه چک دیده می ‌شود.
- بر روی هر برگ چک جدید، بارکد وجود دارد.
- بر روی چک ‌های جدید عبارت کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است، ثبت شده است.
- صادرکننده چک باید اطلاعات چک را از طریق ابزارهایی مانند برنامه‌ های کاربردی، پرداخت عمومی، همراه بانک، اینترنت بانک و سایر درگاه ‌های بانکی در سامانه صیاد ثبت کند.
- دریافت ‌کننده نیز باید نسبت به بررسی اطلاعات چک ثبت ‌شده به نام او و تایید آنها با ابزارهای گفته شده، اقدام نماید.
- در قانون جدید، صدور چک در وجه حامل ممنوع اعلام شده و چک حتما باید در وجه ذی ‌نفع مشخص صادر شود.
- ثبت انتقال چک در سامانه، جایگزین پشت‌ نویسی شده است.

سخن آخر

چک، جایگزینی برای پول نقد می باشد که افراد در معاملات خود از آن استفاده می ‌کنند. امروزه استفاده از چک بسیار گسترش یافته و قوانین جدیدی برای صدور و دریافت چک وضع شده است. عدم آشنایی با این قوانین ممکن است باعث به وجود آمدن مشکلاتی برای شما شود.